Chợ tình Khau Vai - nét độc đáo trong văn hóa của miền sơn cước Hà Giang

Nói đến Hà Giang là nói đến các phiên chợ đặc biệt của đồng bào dân tộc nơi đây. Và chợ tình Khâu Vai là một trong những phiên chợ đặc biệt ấy.

Chợ tình Khâu Vai có từ gần một trăm năm nay, còn được gọi là chợ Phong tình. Chợ được bắt nguồn từ câu chuyện tình lãng mãn đầy tính nhân văn, chợ tình Khâu Vai ngày hôm nay tuy đã có nhiều nét thay đổi nhưng vẫn mang trong mình những nét độc đáo, đắc sắc riêng.

Chợ tình Khau Vai là một lễ hội được tổ chức ở bản Khau Vai, xã Khau Vai, huyện Mèo Vạc, Hà Giang.

Nếu đi tự túc, từ Hà Nội lên Hà Giang tầm 320km, rồi đi tiếp 170km nữa đến Mèo Vạc. Có thể đi theo 2 tuyến đường:

Từ Hà Nội đi cao tốc Nội Bài – Lào Cai (đường chỉ dành cho ô tô). Đến Vĩnh Phúc -> Việt Trì -> Phú Thọ -> Tuyên Quang. Từ Tuyên Quang đi theo Quốc Lộ 1 đến Hàm Yên -> Bắc Quang -> Vị Xuyên -> Hà Giang. Từ TP Hà Giang đi tiếp đến Tam Sơn -> Yên Minh -> ngã ba Sủng Là, Phó Bảng -> ngã ba Sà Phìn ->  Lũng Cú -> Cột cờ Lũng Cú -> phố cổ Đồng Văn -> đèo Mã Pí Lèng -> Mèo Vạc.

Từ Hà Nội đi Láng – Hòa Lạc hướng Đại Lộ Thăng Long (có đường cho cả xe máy, ô tô) -> hướng Quốc Lộ 21 lên Sơn Tây -> Sơn Tây đi qua cầu Trung Hà -> Cổ Tiết -> cầu Phong Châu -> đi đường 32 -> đến Phú Thọ rẽ trái đi Quốc Lộ 2 -> chạy thẳng vào vòng xuyến Quốc Lộ 2C -> Hàm Yên -> Tuyên Quang. Sau đó đi theo tuyến như ở trên là đến Mèo Vạc, Hà Giang.

du lịch hà giang

Nếu bạn đi bằng xe khách liên tỉnh thì có thể đến bến xe Mỹ Đình. Mỗi ngày đều có chuyến vào cả sáng, chiều, tối hoặc bạn có thể lựa chọn phương tiện xe giường nằm đi đêm, tuy nhiên nếu bạn lựa chọn phương án đi đêm thì bạn sẽ không được ngắm cảnh 2 bên đường.

Nếu những phương án trên quá phức tạp, bạn có thể chọn hành trình tour Hà Giang từ Hà Nội để được lo trọn gói từ chỗ ăn, chỗ ngủ, vé các cảnh điểm tham quan, và xe đưa đón cùng hướng dẫn viên theo suốt hành trình để giúp bạn hiểu rõ hơn về vùng núi hùng vĩ này.

Các lễ hội vùng cao thường được tổ chức vào mùa xuân, khi nông nhàn hơn, người dân thường tổ chức các nghi lễ để cầu mưa thuận gió hòa cho cả năm đó. Chợ tình Khau Vai cũng vậy. Cứ thông lệ 27/3 Âm lịch hàng năm là chợ họp. Truyền thống này đã có gần 100 năm nay từ các nguồn tư liệu ghi rằng chợ bắt đầu từ năm 1919. Trước đây chợ chỉ họp đúng 1 ngày 27/3 Âm lịch nhưng hiện nay do kết hợp cùng các hoạt động văn nghệ, quảng bá văn hóa địa phương nên thường được tổ chức khoảng 3 ngày, thích hợp cho du khách đi tour du lịch Hà Giang muốn đến khám phá tìm hiểu.

Nguồn gốc chợ tình Khau Vai

Từ ‘Khau Vai’ trong tiếng Tày – Nùng nghĩa là ‘đèo gai’. Nhưng nhiều tư liệu dùng chệch thành ‘Khâu Vai’. Khách đi du lịch Hà Giang còn gọi đùa đây là chợ Phong Tình.

Nguồn gốc của chợ phiên này bắt đầu từ truyền thuyết về mối tình dang dở của chàng Ba người dân tộc Nùng và nàng Út người dân tộc Giáy. 

Chuyện kể rằng: Trên mảnh đất vùng cao, người ta vẫn còn truyền tai cho nhau nghe về câu chuyện tình xa xưa. Thuở ấy, đất Khâu Vai chưa rộng lớn như bây giờ mà chỉ có người Nùng và người giáy sinh sống. Họ sống riêng biệt thành từng làng và không qua lại lẫn nhau. Nhưng chuyện bắt đầu từ khi chàng Ba người Nùng đem lòng yêu say đắm cô Út người Giáy. Tình yêu mới chớm nở đẹp như bông hoa của núi rừng Khâu Vai. Nhưng chuyện gì tới cũng phải tới, khi cha mẹ hai bên biết chuyện của đôi trai gái, họ ra sức ngăn cản. Bởi cái quan niệm môn đăng hậu đối, bởi phong tục tập quán, và bởi quan niệm dân tộc nào chỉ lấy người dân tộc đó. Sự cấm cản của hai gia đình khiến đôi trai gái quyết định bỏ trốn lên núi sống.

Và sự việc ngày càng thêm trầm trọng khi mâu thuẫn của hai nhà trở thành mâu thuẫn giữa hai làng người Nùng và người Giáy. Từ trên núi nhìn xuống đôi trai gái thấy cảnh đổ máu, đâm chém nhau của hai làng. Thương cha, thương mẹ, thương dân bản hai làng trở nên hận thù nhau vì tình yêu của mình. Dù rất đau khổ nhưng họ đành phải chia tay nhau về làng. Họ hẹn nhau mỗi năm một lần sẽ lại gặp nhau trên núi Khâu Vai, để tâm sự và kể cho nhau nghe những điều thầm kín trong suốt một năm qua. Họ ngồi bên nhau kể chuyện, ca hát cho đến đêm, khi trời sáng là lúc họ trở về với cuộc sống thường ngày của mình. Ngày cuối cùng của cuộc đời họ lại tìm đến với nhau, ôm chặt nhau cùng đi vào cõi vĩnh hằng. Ngày họ ra đi vào đúng ngày 27/3 cũng là ngày họ quyết định chia tay nhau. Sau đó dân làng biết chuyện, cảm phục tình cảm của đôi trai gái họ dựng miếu ông, miếu bà, và mở phiên chợ hàng năm vào ngày 27/3 trên đỉnh núi Khâu Vai.

Ngày nay, chợ tình Khâu Vai là phiên chợ nổi tiếng bởi những cái độc đáo và lạ của nó. Từ chiều ngày 26/3 những người dân trong trang phục mình rộn ràng xuống chợ. Từ khắp các nẻo đường, trên các rẻo cao tiếng cười nói vang lên mọi nơi làm cho nơi đây sôi động hẳn lên. Tất cả đều hướng về chợ tình, hướng về người mình đã yêu, đang yêu và sẽ yêu.

Chợ họp từ sáng đến tối, chủ yếu phục vụ nhu cầu của đồng bào dân tộc nơi đây. Và cũng là nơi những đôi nam nữ yêu nhau nhưng không đến được với nhau gặp gỡ để ôn lại tình cảm. Những người đến chợ tình có thể còn độc thân, đã có người yêu, cũng có thể đã có chồng. Cũng có thể cả hai vợ chồng cùng đến chợ, nhưng rồi lại tách ra để đi tìm người cũ của mình. Họ không ghen tuông, không cấm cản, đó cũng là một nét đẹp đặc trưng của chợ tình Khâu Vai. Ngày nay, các cô gái được tự do tìm hiểu và quyết định hôn nhân của mình mà không gặp phải sự phản đối của cha mẹ. Vì thế mà chợ tình Khâu Vai là nơi làm nên duyên của rất nhiều cặp vợ chồng.

Ban đầu chợ không phải để buôn bán sản phẩm gì, mà chỉ là nơi người ta tìm đến với nhau. Những người này có thể xa nhau do tình duyên trắc trở, gia đình ngăn cấm, hoặc những lý do khác mà không thể đến được với nhau, mỗi người đều ôm một đoạn tâm tư không dứt như truyền thuyết về đôi trai gái năm xưa. Bởi vậy ngày này là để họ có thể tâm sự hàn huyên sau một hoặc nhiều năm xa cách, thông báo tình hình hiện tại của nhau. Những đoạn tình đứt quãng này đều là quá khứ của mỗi người. Thế nên những người đã lập gia đình đến đây, vợ không ghen, chồng không ghen. Họ tôn trọng nhau, tôn trọng quá khứ của nhau, coi đấy là trách nhiệm đối với đời sống tinh thần của nhau. Hết phiên chợ, họ lại quay về cuộc sống thường ngày, hẹn đến chợ năm sau lại tới.

Đây chính là nét đẹp văn hóa mộc mạc, giản dị của chợ tình Khau Vai. Dù hiện nay có nhiều hàng quán ‘ăn theo’ phiên chợ, khiến nó dần bị thương mại hóa nhưng bản chất của phiên chợ vẫn rất thu hút khách tour Hà Giang đến tìm hiểu văn hóa.

Cũng do bản sắc ca ngợi tình yêu lứa đôi trong sáng này mà chợ tình Khau Vai giờ được tổ chức như một lễ hội, một sản phẩm du lịch cho du khách đến tham quan. Mà mỗi lễ hội đều sẽ có phần Lễ và phần Hội.

Phần Lễ của chợ tình, người dân Khau Vai sẽ dâng lễ lên miếu Ông, miếu Bà như để nhớ về nguồn cội, những người khai đất khai hoang ra bản làng Khau Vai và để tôn vinh tình yêu lứa đôi. Già làng làm chủ lễ sẽ dâng hương xin phép bắt đầu lễ hội.

Đến phần Hội, đây là phần mà du khách đi tour Hà Giang 3 ngày 2 đêm có thể đến tham gia. Ở đó có nhiều hoạt động đặc sắc như  chọi chim Họa mi, giao lưu văn hóa, biểu diễn nghệ thuật, trò chơi dân gian… Ngoài ra còn có những gian hàng trưng bày sản phẩm thủ công mỹ nghệ, đặc sản Hà Giang để du khách có thể mua về làm quà sau chuyến đi.

Chợ tình như một nét đẹp văn hóa không thể tách rời của Hà Giang, góp phần quảng bá du lịch Hà Giang tới du khách mọi miền tổ quốc.